Inhoud
1 Inleiding
2 Camera instellingen
3 Basis instelkeuzes
4 Contrastbereik
5 Lichtmeting
6 Belichtingsdriehoek
7 Diafragma
8 Sluitertijd
9 Lichtgevoeligheid (iso)
10 Fotograferen F+S+ISO
11 Scherpstellen
12 Objectieven-brandpuntsafstand
13 Objectieven-vertekening
14 Compositieregels
15 Compositie
16 Kijkrichting en hoofdruimte
17 Gouden uurtje
18 RAW of JPG
19 Bokeh
20 Sweetspot
21 Low-key & High-key
22 Histogram
23 Witbalans & kleurtemperatuur
24 Dynamisch-bereik
25 Nabewerking
1 Inleiding fotografie
Kijken, zien, vastleggen: schrijven met licht.
Dit is een basiscursus fotografie waarin uitgelegd wordt hoe de verschillende functies op een camera met elkaar samenwerken.
We gaan het even plastisch uitleggen:
Een camera is een apparaat (camera-body) met een gat erin. In de camera zit een rechthoekig vlak: een lichtgevoelige plaat, de sensor. Op die plaat zitten lichtgevoelige puntjes, pixels. Voor het gat van de camera zit een objectief met een of meerdere lenzen erin plus een diafragma. Een diafragma kun je open en bijna dicht draaien.
In de camera zit een sluiter die open en dicht kan; heel snel of heel langzaam.
En elke pixel op de sensor slaat die informatie op. Alle pixels bij elkaar levert een foto op van een bepaalde afmeting (afhankelijk van hoe groot die sensor is en hoe goed de kwaliteit daarvan is).
De gevoeligheid van die plaat (sensor) kun je instellen; de ISO. Als de lichtomstandigheden minder zijn, als het donker is, moet je de gevoeligheid verhogen om nog uit de hand te kunnen fotograferen (of je moet de sluitertijd verhogen en een statief gebruiken).
Het licht dat door de lens, door het gaatje van het diafragma op de gevoelig plaat terecht komt als de sluiter (kort of lang) open is, bevat informatie over onder meer donker/licht, helderheid, en kleur (-temperatuur).
Met andere woorden; een camera schrijft met licht op een gevoelige plaat waarbij je drie knoppen hebt om aan te draaien:
– diafragma (opening groot of klein)
– sluitertijd (open/dicht snel of langzaam)
– iso gevoeligheid (van lage gevoeligheid tot hoge gevoeligheid)
2 Duizend-en-één instellingen van de camera
Op een camera zitten veel mogelijkheden waaruit je kunt kiezen:
- Programmastanden
- Scherpstelstanden
- Belichtingscorrectie (over- en onderbelichten – maximaal contrast/licht bereik)
- ISO waarde aanpassen / auto-iso waarden
- Diafragma waarden voor scherpte – diepte instellen
- Sluitertijden instellen
- Menu instellingen voor tal van zaken
- Flitstoeppassingen
- etc.
3 Basis instelkeuzes
- P Programma (volledig door camera bepaald)
- S Shuttertime / sluitertijd voorkeuze
- A Aperture / diaframa voorkeuze
- M Manual / handmatig
Programmastand
In de programmastand bepaalt de camera geheel zelf hoe de optimale belichting voor een foto tot stand komt. De camera kiest uit de combinatie diafragma/sluitertijd/ISO-waarde de meest gunstige combinatie gegeven de lichtomstandigheden van dat moment.
Sluitertijd voorkeuze
Door te kiezen voor deze instelling, bepaal je zelf of je een lange sluitertijd of een korte sluitertijd kiest. De camera zal er een diafragma bij kiezen, gegeven de iso-waarde die je hebt ingesteld (dat zou ook nog een variabele ISO kunnen zijn).
Diafragma voorkeuze
Als je zelf het diafragma wil instellen, houdt je controle over de scherptediepte. De camera kiest er de sluitertijd bij.
Handmatig
Als je alles zelf wil instellen, bijvoorbeeld om een vaste diafragma/sluitertijd/ISO-waarde aan te houden, gebruik je de manual instelling.
4 Contrastbereik
Een camera doet per foto een lichtmeting en vertaalt dit naar een gemiddelde voor heel de afbeelding. Dit is belangrijk omdat een camera maar een beperkt contrastomvang aan kan.
Hoe groter het verschil tussen licht en donker hoe moeilijker het wordt om en in de lichte partijen en in de donkere gedeelten nog doortekening te hebben.
Je ogen verschillen in waarneming wezenlijk van een foto, je ogen zijn flexibeler; ze passen zich snel aan op de richting waar je naar kijkt. Vergelijk maar, wanneer je van een lichte naar een donkere ruimte gaat duurt het even voordat je in het donker toch dingen gaat onderscheiden. Je iris zal zich openen, vergroten, waardoor er meer licht invalt, en zal zich op de duisternis instellen.
We hebben dus rekening te houden met de grootte van het contrast: is het verschil tussen de lichtste partij en het donkerste gedeelte in de foto te groot, dan wordt het moeilijk om in beide delen detail te laten zien. (zie ook: dynamisch bereik)
5 Lichtmeting
Je kunt vaak instellen hoe een camera de licht meting moet uitvoeren.
Bij een 5-vlaksmeting deelt de camera de meting van het vlak in 5 gebieden in en zal dat vertalen naar een gemiddelde. Vaak zorgt dit voor een goede gelijkmatige belichting.
Bij een focusmeting geef je de camera de opdracht om een beperkt gebied in je beeld als te nemen als vlak om de lichtmeting te doen. Dat vlak wordt de referentie en zal goed zijn belicht, de lichtomstandigheden er omheen worden niet meegenomen en zullen vaak minder goed belicht zijn.
Een puntmeting is een lichtmeting die nauwkeurig op een heel klein gebiedje de meting doet. Bijvoorbeeld belangrijk als je ervoor wil zorgen dat een gezicht in een vlak met grote contrastverschillen, juist belicht wordt. Dat kan inhouden dat dan andere gedeelten in de foto onder en/of overbelicht worden. (zie ook: contrastbereik)
Welke instelling je ook kiest, je kunt altijd je belichting handmatig bijstellen door over- of onder te belichten.
6 Belichtingsdriehoek
7 Diafragma
f = diafragma
Wat is scherptediepte.
Wat is de invloed van het diafragma op de scherptediepte.
Hoe kun je gebruikmaken van scherptediepte. Hoe zet je het in.
Het diafragma zit in je objectief en is een soort klepje, dat open en dicht kan schuiven, bestaande uit meerdere lamellen. Het diafragma is eigenlijk goed voor twee dingen. Allereerst zorgt het voor de lichttoevoer in je camera. Een diafragma wordt aangegeven met het zogenoemde F-getal. Een laag F-getal betekent een groot diafragma, dus veel lichtinval.
Een hoog F-getal betekent een klein diafragma dus weinig lichtinval.
Verder regelt het diafragma ook de scherptediepte in je foto. Heb je een laag F-getal ingesteld, dan heb je een kleine scherptediepte en dus een wazige achtergrond.
Hoe hoger je het F-getal instelt, hoe groter je scherptediepte en hoe meer scherpe voorwerpen in je foto.
Nadeel: de opening is klein dus er komt weinig licht binnen dus worden de sluitertijden langer. Gevolg: beweging van bijvoorbeeld je onderwerp (een persoon) zorgt voor bewegingsonscherpte vanaf lager dan (ongeveer) 1/125 .
8 Sluitertijd
De sluitertijd geeft aan hoe lang de sensor blootgesteld wordt aan licht van buitenaf. Als je sluitertijd heel hoog is, snel is, heeft je camera maar heel kort de tijd om licht te vangen. Als je je sluitertijd langer maakt, krijgt de sensor meer licht. Maar let op: bij een langere sluitertijd ga je is er ook kans op bewegingsonscherpte. Dit kan een gewenst creatief effect hebben. Op andere momenten zorgt het al snel voor onscherpe foto’s. Zo is het moeilijk om de camera uit de hand volledig voor die lange tijd stil te houden. Dat zorgt voor onscherpte. Gebruik van een statief is voor langere sluitertijden de oplossing.
Een snelle sluitertijd is nodig voor foto’s met veel beweging om het onderwerp te bevriezen en ook om je eigen hand-lichaamsbeweging en daarmee de beweging van de camera niet zichtbaar te laten zijn.
9 Lichtgevoeligheid (iso)
ISO staat voor de lichtgevoeligheid van de camerasensor. Hoe hoger je de ISO instelt, hoe lichtgevoeliger je sensor is en waarmee je in donkere situaties nog kunt fotograferen. ISO zorgt echter ook voor ruis op je foto, waarbij je in de hoge regionen (bij moderne camera’s vaak boven ISO 3200) enorm veel ruis tegenkomt, die ook kleuren en details verstoren in de foto omdat de sensor minder informatie kan vastleggen bij een hoge ISO waarde.
Kortom:
ISO bepaalt de korrel van de foto.
Ga je mee met onze 11-daagse fotoreis in Marokko?
Donderdag 30/10 tot en met zondag 09/11 2025
Bekijk wat we gaan doen en schrijf je in.
10 Fotograferen = F + S + ISO
11 Scherpstellen
Op de camera kun je in het menu verschillende manieren van scherpstellen instellen: de scherpstelmodus. Scherpstellen op één punt, op 9 punten, op 25 of 51 punten of bijvoorbeeld dynamisch (3D). En er is een verschil tussen continue scherpstellen zolang als je de scherpstelknop inhoudt of enkelvoudig, iedere keer als je de scherpstelknop indrukt.
Handmatig instellen is vaak ook een mogelijkheid, daarvoor zet je de autofocus uit.
12 Objectieven & Brandpuntsafstand
De brandpuntsafstand wordt gemeten in millimeters en staat op je objectief. Hoe lager het getal, hoe wijder je beeld is.
Een objectief met een vaste brandpuntsafstand wordt een prime genoemd.
Groothoeklenzen hebben vaak een brandpuntsafstand bijv. 24 mm of 35mm, lenzen onder de 24mm noemen we supergroothoek; bijvoorbeeld 10 of 15.
Daarnaast heb je zoomlenzen. Een voorbeeld van een veelgebruikte korte zoomlens is de 24 – 70mm
Telezoom objectieven zitten vaak op een brandpuntsafstand van 70mm tot 200mm, of 80 – 400mm.
Er bestaan ook supertelelenzen, die gaan vaak tot wel 600mm. Ze zijn vaak groot en zwaar.
De brandpuntsafstand is ook afhankelijk van je sensorgrootte. ( FX / DX )
Welk objectieven voor welk type fotografie
Vaste brandpuntafstand:
– standaard 50 mm
Een standaard objectief van 50 mm heeft de kijkhoek die we als mens met onze ogen ook hebben. Vaak is dit een fijn licht en klein objectief met een hoge lichtsterkte (bijvoorbeeld f1.8)
– macro 90 of 105mm
Een macro objectief bevat lenzen die ervoor zorgen dat je heel dichtbij kunt fotograferen. Voor bloemen en insecten en creatieve fotografie. Deze lenzen worden ook vaak gebruikt voor portretfotografie.
– tele 400 / 500 / 600mm
Een telelens wordt gebruikt om objecten die zich op afstand bevinden, dichterbij te halen, te vergroten. Een lichtsterk (f2.8) zoomobjectief is vaak duur, zwaar en groot.
Zoom:
– telezoom 80 – 400mm
Een tele zoom is handig omdat deze een groot bereik heeft. Nadeel van een telezoom is dat deze vaak wat minder lichtsterk zijn. (vaak variërend van f4 – f5.6 afhankelijk van de mate waarin je ingezoomd bent.
– korte zoom 24 – 70mm
Dit is een mooie reislens omdat je er licht mee kunt inzoomen (70mm), je de menselijke ooghoek van 50mm ter beschikking hebt en je ook een groothoek bereik hebt, wat weer er fijn is voor landschappen.
–korte zoom groothoek 10 – 24mm of 15 – 30mm
Deze objectieven worden vooral voor landschapsfotografie gebruikt.
Nadelen: van telezoomlenzen zijn dat ze minder lichtsterk zijn (want er zitten in het objectief meerdere lenzen die ten opzicht van elkaar bewegen bij het zoomen) en dat wanneer je volledig ingezoomd bent, je bij weinig licht al gauw bewegingsonscherpte hebt vanwege de langere sluitertijd.
Bewegingsonscherpte die ontstaat omdat je zelf de camera niet goed stil kunt houden, zie je eerder bij 400mm dan bij 24mm.
13 Objectieven en vertekening
- groothoek (15 / 30 mm)
Een groothoekobjectief geeft een breed beeld in je zoeker en zorgt altijd voor wat vertekening; naarmate je verder van het midden komt zul je zien dat objecten niet hun natuurlijke vorm hebben, rechte lijnen krom worden.
- standaard lens (50 mm)
Deze lens komt het meeste overheen met de kijkhoek van het menselijk oog.
- telelens (150 / 600 mm)
Bij gebruik van een telelens ontstaat er een verminderd gevoel van diepte; het onderwerp lijkt in het vlak te zijn opgenomen, gezichten worden ‘platter’. Je haalt je onderwerp wel dichter naar je toe, je vergroot het uit.
14 Compositieregels
De Gulden Snede en de Regel van Derden lijken erg op elkaar, maar zijn niet helemaal hetzelfde. Beide regels helpen je met de compositie.
Bij de Regel van Derden deel je het beeld, in gedachten, op in negen vlakjes door twee horizontale lijnen en twee verticale lijnen te plaatsen. Door je onderwerpen op die lijnen te plaatsen ontstaat een interessantere compositie. Een onderwerp op een kruispunt is nog beter, ons oog gaat gemakkelijk naar een van die punten.
Vaak maakt een diagonale lijn in de compositie het beeld ook wat spannender.
Ook bij de Gulden Snede delen we het beeld in gedachten op in negen vlakken met twee horizontale en twee verticale lijnen. Het verschil met de Regel van Derden, is dat de vlakken in de Gulden Snede niet even groot zijn. De lijnen zitten bij deze regel wat meer naar het midden. Ook bij deze regel is het de kunst om je onderwerp op een van de lijnen of kruispunten te plaatsen voor een spannendere compositie.
15 Compositie
Het kiezen van je standpunt is bij het maken van je compositie, bijvoorbeeld bij landschapsfotografie, bepalend. Het maakt je foto interessant of saai en je legt de nadruk op een bepaald onderdeel van het beeld.
16 Kijkrichting en hoofdruimte
Bij portretten is de regel dat je de ogen van je ‘model’ de ruimte geeft om ergens naar toe te kijken (‘Kijkrichting 1’), dat is het meest natuurlijk. Maar zoals je hieronder ziet zorgt het overtreden van deze regel (‘Kijkrichting 2’ ) wel voor een spannende foto.
Bij de foto ‘Kijkrichting 1’ heeft het hoofd ruimte binnen het kader. De foto ‘Hoofdruimte’) heeft geen hoofdruimte, je ‘snijdt’ het hoofd als het ware aan. Dit kun je doen wanneer je een close-up maakt.
Qua compositieregel:
zorg dat de ogen op ongeveer 2/3 hoogte zijn, dus niet in het midden.
17 Gouden uurtje
Het gouden uurtje kennen we allemaal. Het is het uur voor zonsondergang, het uur waarin de zon laag staat en de breking van de lichtstralen zorgt voor een warme betoverende gloed.
Maar ook bij zonsopkomst is het licht vaak prachtig.
18 RAW of JPG
Volledige informatie of gecomprimeerd
Foto’s maak je in RAW of in JPG. JPG of JPEG is een compressie die de hoeveelheid opgeslagen beeldinformatie verkleint. Een foto in JPG is een foto die de camera als het ware al enigszins voorbewerkt heeft en direct deelbaar is op bijvoorbeeld social media. Dit is een relatief klein bestand, waarin deze bewerkte data in opgeslagen zit.
In een RAW-bestand zit nog alle ‘ruwe’ data die is opgeslagen van het moment dat je de foto maakt. Een RAW-bestand is dus een (enorm) groot bestand, waarin zoveel mogelijk detail, kleur en dynamisch bereik (hooglichten en schaduwen) opgeslagen zitten. Een RAW-bestand dient echter wel nabewerkt te worden, net zoals in het analoge tijdperk een negatief nog ontwikkeld moest worden.
Wil je snel een foto delen? Dan is JPG een logische keuze, wil je alles uit de foto halen, dan raden we RAW aan. Veel camera’s bieden de keuze om in beide formaten tegelijk te fotograferen. Dat kost je meer opslagruimte op je kaartje maar je hebt dan wel de hoogst mogelijke kwaliteit + een direct deelbaar bestand.
19 Bokeh
Als je fotografeert met weinig scherptediepte (diafragma f2), krijg je een wazige achtergrond. Dit wordt bokeh genoemd. Hoe waziger de achtergrond, hoe mooier de bokeh. Bokeh zorgt ervoor dat de achtergrond rustig is, dat de kleuren mooi in elkaar overlopen en dat de aandacht op de voorgrond gevestigd wordt. Bokeh is ook te herkennen aan ronde, zachte bollen op de achtergrond. Deze worden veroorzaak door lichtpuntjes in het beeld.
Ga je mee met onze 11-daagse fotoreis in Marokko?
Donderdag 30/10 tot en met zondag 09/11 2025
Bekijk wat we gaan doen en schrijf je in.
20 Sweetspot
De sweetspot van een objectief is de instelling die de beste prestatie van de lens bij de minste vertekening oplevert. Voor zoomobjectieven geldt vaak het beste resultaat bij diafragma f8 en bij een niet volledig ingezoomde lens. Dus bij een 80 – 400mm zal de beste prestatie tussen de 120 en 320 liggen, en diafragma tussen 7.1 en 11. Dit kun je in reviews over de objectieven lezen.
21 Low-key en high-key
Een low-key foto is eigenlijk gewoon een foto die gemaakt is bij weinig licht, met een gerichte flits of kleine lichtbron en met een pikzwarte achtergrond.
Voor een low-key foto heb je minimaal één studioflitser nodig die voor de zachte belichting zorgt, of een raam waar je met een gordijn de lichtval regelt. Een low-key foto is een foto met veel contrast en contouren.
Naast low-key bestaat er ook high-key. Hierbij is de achtergrond niet zwart maar wit en is de foto gemaakt met veel licht, waardoor er weinig contouren te zien zijn.
22 Histogram
Een histogram is een grafiek die laat zien hoe het licht in je foto verdeeld is. Hierbij staat rechts voor licht (wit) en links voor donker (zwart). Zit er een grote piek aan de rechterkant? Dan is je foto waarschijnlijk overbelicht en kun je beter je instellingen wat aanpassen. Zit er een piek aan de linkerkant? Dan is je foto waarschijnlijk juist onderbelicht. Het is vaak niet erg als er een kleine piek links of rechts zit, als de informatie in het midden maar voldoende aanwezig is.
Onderbelicht
Overbelicht
Goed belicht
Als je een foto terugkijkt op je camera, kun je vaak het histogram oproepen om je belichting te beoordelen.
23 Witbalans & kleurtemperatuur
Het woord zegt het eigenlijk al: witbalans geeft aan hoe wit de witte tinten in je foto zijn. Door verschillend licht (tl-licht, bewolking, direct zonlicht, avondlicht), kunnen de kleuren namelijk nogal veranderen. We spreken dan ook van kleurtemperatuur.
Bij bewolking worden foto’s bijvoorbeeld gemakkelijk blauw. Je kunt dan de witbalans van je camera instellen op bewolking om ervoor te zorgen dat die kleuren toch goed blijven. De camera kiest anders zelf de kleurtemperatuur. Fotografeer je in RAW, dan kun je de witbalans achteraf nog altijd volledig in de nabewerking bepalen; alle nodige informatie hiervoor zit dan opgeslagen in het bestand.
24 Dynamisch bereik
Het dynamisch bereik is het bereik dat reikt van de donkerste toon tot de lichtste toon die je camerasensor kan vastleggen in een beeld. Dat is in de praktijk vaak van belang, want in veel situaties heb je als fotograaf te maken met grote contrasten. Denk aan een donker interieur met een raam, of een schaduwpartij op een erg zonnige dag. Lampen, maar ook glimmers en reflecties op bijvoorbeeld metaal kunnen daarnaast een uitdaging zijn.
Nu is het zo dat je camera vaak veel meer op kan nemen dan dat je op het eerste gezicht kunt zien in je foto’s. Maak je enkel jpeg’s, dan zul je niet of maar beperkt ontdekken hoeveel extra informatie er nog in je beelden zit.
Fotografeer je in raw dan kun je de informatie die in je beelden zit je via nabewerking gebruiken. Zo kun je bijvoorbeeld details naar voren toveren die op het eerste gezicht in dichtgelopen zwarte gedeeltes van je beeld zitten.
Aan het andere einde van het spectrum kun je ook details terughalen die in de lichte delen van je beeld zitten. Zo maak je een goed belichte foto nog net een stukje beter.
Niet elke camerasensor heeft hetzelfde dynamisch bereik, want dat bereik is voor iedere camera anders. (Smartphones hebben vaak een minder groot bereik.) Je hebt camera’s met een klein dynamisch bereik en modellen met een groot dynamisch bereik. Heb je een klein bereik, dan loop je al snel tegen de beperkingen van dat bereik aan. Dan blijft een dichtgelopen schaduw zwart en zijn lichte partijen ook echt uitgebeten. Er zit dan geen informatie meer in die delen van je beeld.
Belangrijk is dan ook dat je van je eigen apparatuur weet hoe groot dat dynamisch bereik is. Van iedere camera is het gemeten dynamisch bereik wel ergens te vinden, bijvoorbeeld op internet.
Vaak wordt het dynamisch bereik aangegeven in stops. Iedere stop extra betekent extra marge. Grofweg kun je zeggen dat de top rond de veertien stops ligt. Met zo’n camera kun je alle kanten op en maakt het niet uit als je een foto wat onder- of overbelicht. Dat geeft je in de praktijk een hoop vrijheid, want op die manier hoef je niet te grijpen naar (te) hoge iso-waardes of (te) lange sluitertijden. Alle informatie zit in het beeld en kun je er in de nabewerking uithalen.
24 Correcties achteraf, de nabewerking
Wanneer je in RAW fotografeert heb je veel mogelijkheden om je foto’s na te bewerken.
Belichtingscorrectie: te donkere delen van de foto kun je oplichten.
En tegenlicht foto kun je ophelderen. (lees ook: Dynamisch bereik)
Belichtingscorrectie: te lichte delen in de lucht kun je meer doortekening geven, de objecten op de voorgrond krachtiger en contrastrijker maken.
EINDE
Ga je mee met onze 11-daagse fotoreis in Marokko?
Donderdag 30/10 tot en met zondag 09/11 2025
Bekijk wat we gaan doen en schrijf je in.
Onderwerpen basisfotografie 2:
- Perspectief
- Gestoken scherpte
- Belichten in lastige situaties,
- Over- onderbelichten,
- Spotmeting (binnen, tegenlicht, felle zon/hoog contrast)
- Kleur / kleurtemperatuur, witbalans, kleurverzadiging, zwart/wit